रोज सकाळी ऐकत बसावी अशी.. सहेली तोडी

रोज सकाळी ऐकत बसावी अशी सहेली तोडी...

- सुधांशु नाईक

सहज सुचलेलं मालिकेतील हा पुढचा लेख कुमारजी यांनी निर्मिलेल्या सहेली तोडी बद्दल.!

सहेली तोडी. पं कुमार गंधर्व यांनी निर्मिलेल्या राग तोडीच्या एका प्रकाराचे लडीवाळ असं हे नाव.

लक्ष्मी तोडी, बहादुरी तोडी, खट तोडी, गुजरी तोडी, मियाँ की तोडी, बिलासखानी तोडी, लाचारी तोडी असे आधीच तोडी रागाची विविध रूपं. मात्र कुमारजी ज्या अलवार पणे सहेली तोडी पेश करतात. ते फार मधुर, मुलायम आहे.

खालच्या कोमल धैवतावरून रिषभ गंधाराला हलकेच स्पर्श करत जेंव्हा कुमारजी " काs हे रे s जगा..sss " म्हणत षडजावर शान्तपणे स्थिरवतात तेंव्हा मनात प्रसन्नता उचम्बळून येते. अतिशय शान्त, लोभस वातावरण निर्माण करणारी ही बंदिश. तसंच अंतरा घेताना " बतै दे हॊ री... " म्हणत जेंव्हा ते वरचा षडज लावत समेवर येतात तेंव्हा अख्खी मैफलाच जणू समेवर येते. उल्हास, आनंदाची उधळण करत!

कुमारजीच्या कडे पंढरीनाथ कोल्हापुरे तेंव्हा देवासला शिकायला येत. त्यांनी या बंदिशीच्या निर्मितीची छान कथा नोंदवून ठेवलीये. त्याचा सारांश साधारण असा,

आजारपणानंतर कुमारजी आणि पत्नी भानुमती हे आसपास फेरफटका मारायला जात. ग्रामीण जीवन आसपास. तिथं शेतात किंवा रानात कामं करणाऱ्या स्त्रिया माळवी लोकगीते गुणगुणत. कधी कधी पंढरीनाथ देखील जायचे. त्या लोकगीतांची नोटेशन्स केली जात. आणि सृजनशील कुमारजीना मग त्यातूनच एखादा राग सामोरा येई.

सहेली तोडी चे सूर असेच सुचलेले. पण बंदिश म्हणून बोल सुचत नव्हते. दिवसभर भानुमती कुमारांची शुश्रुषा, त्यांची नोकरी, हे असं नोटेशन घेत हिंडणे यामुळे थकून जात. आणि सकाळी लवकर उठवत नसे त्यांना. एके दिवशी जेंव्हा या रागाचे स्वर सापडले, तेंव्हा कुमारजी त्यांच्या कानाशी जाऊन गुणगुणु लागले. त्यांना खरतर झोपायचं होतं. सतत कानावर पडणारी मालवी भाषा. त्या पटकन म्हणून गेल्या, " काहे रे जगावा.. सोने दे रे... "

आणि चकित झालेल्या कुमारजींना मग बंदिशीचा मुखडा मिळाला. अर्धवट झोपेत त्यांच्या उमटलेले हे बोल बंदिशीच्या रूपाने चिरंतन बनले.! एकतालातील या बंदिशीला मग त्यांनी " चंदा सा.. मुख बन डारा.. " असा जोड ही तयार केला. कुमार गायकीचे जे चाहते आहेत त्यांना कधीच ही बंदिश विसरता येणार नाही.

पंढरीनाथ कोल्हापुरे यांनी अजून एक गोष्ट सांगितली. ती ऐकून तर अंगावर काटा आलेला..

ते म्हणाले, जेंव्हा मी देवासहून पुन्हा मुंबईला आलो. देवधर मास्तरांकडे शिकायचो मी तेंव्हा. त्यांनी मग चौकशी केली, कुमारचीं. मी म्हटलं एक नवीन तोडी बनवलाय कुमारांनी. कुमारजी बद्दल त्या दरम्यान ते थोडे नाराजच होते तेंव्हा.

 पण म्हणाले ऐकव बघू.

आणि मला जसं जमेल तसं मी हा सहेली तोडी ऐकवला. तर मास्तरांचे डोळे पाण्याने भरून आले. म्हणाले, इतक्या तोडी आहेत पण बिलासखानी तोडीत जो सलग एकजीनसी आनंद मिळतो तो कुठं मिळत नव्हता. इथं तो कुमारने दिलाय. त्यांनी पुनःपुन्हा काही वेळा ही तोडी माझ्याकडून ऐकून घेतली....

सहेली तोडी ऐकताना खरंच एक शान्तपणा आनंद आपल्याला वेढून टाकतो. स्वरांचं हे लोभस रूप आपलं जगणं समृद्ध करत राहतं...!

- सुधांशु नाईक, 9833299791🌿

#सहज #सुचलेलं 

लिंक : https://youtu.be/htyAGXAuw5E