शिकवण

मना सज्जना...भाग 16: शिकवण 

- सुधांशु नाईक

शुक्रवार 23/02/24

अवघे आयुष्यभर आपल्याला सदैव सोबत करणारी एक गोष्ट म्हणजे शिक्षण. असे म्हणतात की आपण जन्मभर विद्यार्थीच असतो. लहानपणापासून भाषा शिकतो, रीतीरिवाज शिकतो, बोलावे कसे, चालावे कसे, लिहावे कसे, वागावे कसे हे सारे शिकतच असतो. आपले वय जसे वाढते तसे आजूबाजूचे जग देखील बदलते. तंत्रज्ञान बदलते. हे सारे पुनःपुन्हा आपल्याला आत्मसात करत राहावे लागते. शाळा,कॉलेज यामधून उपजीविकेसाठी घेतले जाणारे शिक्षण तर अपरिहार्य असते. शिकावे कसे आणि शिकवावे कसे हे सांगणारे देखील अभ्यासक्रम आपल्याला शिकावे लागतात हे किती गमतीशीर आहे ना ?

मानवी मन हे मुळात चंचल असते. त्याला एखादी गोष्ट शिकवण्यासाठी किती यातायात करावी लागते हे अनेक अभ्यासक्रमातून आपल्याला पाहायला मिळते. अक्षरश: प्रसंगी आमिष दाखवून, प्रसंगी दरडावून आपल्याला एखादी गोष्ट स्वतःच्याच मनाला शिकवावी लागते. तीच तऱ्हा दुसऱ्याला शिकवण्याची. इथे तर समोरच्याच्या मनाचा कल आधी अजमावा लागतो. विद्यार्थ्याना हवीशी गोष्ट त्यांच्या गळी उतरवणे प्रसंगी सोपे असते मात्र कठीण किंवा नीरस वाटणाऱ्या गोष्टी ज्याना सहजपणे शिकता आणि शिकवता येतात त्यांना शिक्षण प्रक्रिया उमगली आहे असे म्हणावेसे वाटते.

एखाद्या शाळेतील वर्गात आपण गेलो तरी किती प्रकारची मुलं आपल्याला दिसतात. शांत,दंगा करणारी, लाजाळू, आगावू, भांडकुदळ, भित्री अशा मुलांना आधी ओळखण्यातच आपले कित्येक दिवस जातात. मग त्यांना शिकवावे लागते.

एकाच पध्दतीने सर्वाना शिकवता येत नाही. त्यातही वाईट सवयी जितक्या चटकन मुलांना लागतात तितक्या प्रमाणात चांगल्या सवयी लागत नाहीत. त्यामुळे लहान असो वा मोठी व्यक्ती, त्यांना चांगल्या सवयी लावण्यासाठी नेटाने प्रयत्न करणे अत्यावश्यक ठरते.

शाळा-कॉलेजमधील अभ्यास तर बऱ्यापैकी घडत राहतो मात्र उत्तम नागरिक कसे बनावे यासाठी पालक आणि शिक्षक यांनी विशिष्ट मुद्दे घेऊन जर शिकवण दिली तर समाजात उत्तम नागरिक घडू शकतात. एखाद्या मुलाला किंवा व्यक्तीला शिकवणे तुलनेने सोपे असते मात्र समूहाला शिकवणे अवघड असते.

म्हणून तर समर्थ म्हणतात,

मुलाचे चालीने चालावे,

मुलाच्या मनोगते बोलावे,

तैसे जनास सिकवावे, हळूहळू ||

जेंव्हा अशी उत्तम शिकवण मिळालेले नागरिक सर्वत्र वाढतील तेंव्हा आपले जगणे अधिक सुंदर होईल असे मला वाटते.

-सुधांशु नाईक(9833299791)🌿